De Onzichtbare Oorlog: Ons Koloniaal “Verleden”

Naar aanleiding van de ‘Black Lives Matter’ beweging en de verschillende berichten in de actualiteit rond de standbeelden van Leopold II, heb ik besloten om in mijn laatste post hierover te schrijven. Ik moet eerlijk bekennen dat ik er bitter weinig over wist en moet zelf toegeven dat ik hierover nooit iets geleerd heb op school. Met een hand op mijn hart kan ik zeggen dat ik waarschijnlijk meer weet over de slavenhandel naar Zuid-Amerika en de Amerikaanse Revolutie dan ons eigen koloniaal verleden. We leren op school over andere grote dictators, die onmenselijke dingen gedaan hebben. Maar hoeveel verschilt Leopold II van een Adolf Hitler, Jozef Stalin of een Benito Mussolini? En waarom spreken wij niet over deze man en de daden die hij op zijn geweten heeft? Zijn de daden van Leopold II en de Belgen tegen over de Congolezen dan minder erg dan wat Hitler en Nazi’s de Joodse bevolking aandeden? Daarom wil ik nu mijn verantwoordelijkheid nemen, mij hierover informeren en leren uit de fouten uit een donker hoofdstuk uit onze Belgische geschiedenis.

Wat is kolonisatie?

Van Dale maakt me niet veel wijzer met de uitleg: “tot kolonie maken” wanneer ik het woord ‘kolonisatie’ intik. Dan maar eens kijken of het woord ‘kolonie’ iets meer duidelijkheid kan scheppen. En ja hoor, we gaan in de goeie richting: “Nederzetting in vreemde gebieden, die geannexeerd worden ten bate van het moederland van de kolonisten.” In de lessenbundel van Studio Globo, ‘Sporen van Kolonisatie’ vind ik een mooie omschrijving terug van wat kolonisatie nu eigenlijk is. Daarbij komt het eerste deel overeen met de definitie van Van Dale, maar dan wordt er echter een onderscheid gemaakt tussen een onbewoond onontgonnen gebied en bewoond onontgonnen gebied. In het geval van die laatste neemt de kolonisator het gebied in en nemen ze controle over de inheemse bevolking. Die controle heeft als gevolg minder vrijheid voor de andere bevolking.

De terreur van koning Leopold II

Leopold II was de tweede koning der Belgen en de tweede zoon van Leopold I van
België en Louise Marie van Orléans. Door de dood op jonge leeftijd van zijn oudere broer Lodewijk Filips, volgde Leopold zijn vader op als koning in 1865. Niet alleen was hij de koning van België, maar ook de stichter, eigenaar en soeverein (machthebber) van Congo-Vrijstaat.

Laat ons beginnen bij het begin. Vasco Da Gama, Dias en Columbus zijn ongetwijfeld geen onbekende namen. We situeren ze in de 15^e en 16^eeeuw, de beginperiode van de ontdekkingsreizen naar overzeese gebieden. In die gebieden startten landen zoals Spanje, Portugal en de Nederlanden met het stichten van kolonies in Afrika, Azië en Zuid-Amerika. Het doel van deze kolonies was voornamelijk het controleren van handel en zo ontstond ook een groot netwerk van slavenhandel.

In de 19^eeeuw kwam opnieuw een kolonisatiegolf opduiken. België was een vrij jong land en koning Leopold II wou ons land op de kaart zetten, gepaard met de nationalistische gedachte die speelde. Ook was de honger naar grondstoffen groot door de industriële revolutie in Europa. Dus Leopold II ging op zoek naar een kolonie. In het jaar 1879 werd de Britse journalist en ontdekkingsreiziger Henry Morton Stanley eropuit gestuurd door Leopold II om de Congostroom te gaan verkennen. Hij had zijn oog al eventjes op dit gebied gericht. Stanley sloot daar tijdens zijn verkenningstocht verdragen met lokale leiders en chefs om handelsposten op te richten. Veelal begrepen zij niet goed wat er op deze verdragen stonden en tekenden soms zonder te beseffen waarvoor ze tekenden. Schriftelijke overeenkomsten waren binnen hun cultuur ook niet de gewoonte, daarom volstond een gewoon kruisje al. Echt vrijwillig kon je het daardoor niet noemen en vaak werd dit ook afgedwongen onder militaire druk. Tijdens de Conferentie van Berlijn in 1885, waar Afrika verdeeld werd onder belangrijke Europese spelers, wordt Congo-Vrijstaat erkend met Leopold II als staatshoofd. Vanaf dan was Congo zijn eigen privé-project, want de Belgische Staat wou daar niets mee te maken hebben. Op deze conferentie waren bovendien geen Afrikaanse leiders aanwezig. Er zijn 3 belangrijke punten die doorslaggevend waren voor de erkenning. Als eerste was België een buffer tussen Frankrijk en Duitsland, bovendien beloofde hij ook vrijhandel toe te staan. Een ander heel belangrijk punt was het imago. Leopold II stelde zijn Congo-project voor als een strijd tegen slavernij. Wat als humanistisch project verkocht werd, was in realiteit een economisch project. Want ironisch genoeg waren de Congolezen helemaal niet vrij. Lijfstraffen en dwangarbeid hoorden bij het beleid van Leopold II. Miljoenen Congolese inwoners werden vermoord en verminkt onder het bewind van koning Leopold II door de Force Publique (Openbare Weermacht). Dergelijke gebeurtenissen kwamen door het niet behalen van inzamelquota. Ook ziekte en hongersnood waren niet weg te denken. In de 19^e eeuw werden de eerste Congolezen naar België overgebracht om als het ware in een menselijke dierentuin tentoon te stellen op verschillende wereldtentoonstellingen.

Congo is een land die heel rijk is aan grondstoffen zoals rubber, goud, diamant, koper en uranium en door een vruchtbare bodem met een gunstig klimaat kunnen er veel landbouwproducten groeien. Hieruit maakt koning Leopold II veel winst. Rubber kon hij makkelijk verkopen, want die was nodig voor de groeiende productie van autobanden. Deze winsten gebruikte hij voor het zetten van mooie, rijkelijke gebouwen en monumenten hier in België. Hij investeerde dus vooral in de status van België in plaats van in zijn kolonie. Veel grondstoffen zijn afkomstig uit Congo, zo zijn de atoombommen van Hiroshima en Nagasaki gemaakt met Congolees uranium. Ook vandaag zijn veel grondstoffen afkomstig uit Congo, denk maar aan kobalt, tantalum en coltan voor het maken van onze smartphones en tablets. Helaas verdienen de Congolezen er ook nu weinig aan.

Begin 20^ste eeuw werden de praktijken van koning Leopold II een berucht schandaal op internationaal niveau. Geleidelijk aan kwam hieromtrent meer en meer kritiek op van buitenaf. In 1908 werd Leopold II ertoe gedwongen om zijn privékolonie af te staan aan België.

Naar verluid zou hij nooit van zijn leven een voet in zijn kolonie gezet hebben.

De Modelkolonie van België

Vanaf 1908 was Congo-Vrijstaat officieel een Belgische kolonie. Er werd een Ministerie van Koloniën opgericht en er werden wetten opgesteld. België wou van hun nieuwe kolonie een modelkolonie maken. In tegenstelling tot Leopold II werd er nu wel geïnvesteerd in de kolonie. Er werden scholen, kerken en andere infrastructuur gebouwd. Toch waren de Congolezen niet vrij en gelijkwaardig, er was nog steeds sprake van dwangarbeid. Europese bedrijven verdienden veel geld aan het ontginnen van koper, maar ook landbouw werd heel belangrijk voor de productie van palmolie en katoenteelt. De bedrijven hadden eigenlijk de feitelijke macht in Congo. Bovendien werden de Congolezen bekeken als kinderen en wilden die dringend een heropvoeding nodig hadden. Hiervoor bestonden er missionarissen. Zij kwamen van België naar Congo-Vrijstaat, niet enkel om er kerken te bouwen en de mensen tot het Katholiek of Protestants geloof te bekeren, maar ook de westerse manier van doen van leven te verspreiden. De scholen die werden opgericht waren er niet enkel om de Congolezen de leren lezen, rekenen en schrijven, maar ook deze ‘wilden’ te beschaven volgens de Europese, meer superieure manier van leven volgens de Belgen. De kolonisator bepaalde hier de wet en wat goed was voor de Congolezen, net als bij kinderen wordt gedaan. Er werd hun opgedrongen hoe ze zich moesten kleden, gedragen en welke taal ze moesten spreken.

Deze gehele periode was er sprake van verzet tegen het systeem, in de jaren 30 braken er verschillende opstanden uit omdat ze beter behandeld wilden worden. Ze wilden niet langer als minderwaardige kinderen bekeken worden, maar als gelijke partners. Zo haalden ze zelf aan dat ze zich gepast gedragen volgens de norm van de Belgen en hierdoor geëvolueerd zijn tot een hoger niveau en daardoor dus meer rechten zouden moeten krijgen. Zij noemden zichzelf ‘évolués’. De administratie nam dit mee en introduceerde een ‘kaart van burgerlijke dienste’ waarmee ze de toestemming krijgen geen lijfstraffen meer te krijgen, na de avondklok nog buiten mochten, naar andere scholen konden en andere activiteiten kiezen. Om deze ‘kaart van burgerlijke dienste’ te verkrijgen moesten zij wel aan enkele criteria voldoen:

- Een zeker opleidingsniveau behaald hebben.
- Voldoende verdienen om in een bepaald niveau van materiële situatie te kunnen voorzien.
- Verantwoordelijk en plichtsbesef gedragen op het werk.
- Moreel onberispelijk zijn.
- De levenswijze, waarden, zeden en het gedrag van de kolonialen overnemen.

Tijdens expo ’58 werden maar liefst 500 évolués naar België overgebracht om de wereld de nieuwe, beschaafde Congolees te tonen.

In 1960 werd er in Brussel een Rondetafelconferentie gehouden onder invloed van het dekoloniseren van andere gebieden in de wereld en een pan-Afrikaanse gedachte. Tijdens deze conferentie eisten de Congolezen de onafhankelijkheid. Hier werd ook de economische kant besproken om België financieel veilig te stellen, dit wil zeggen dat de inkomsten van Belgische bedrijven bleven doorstromen naar hun land.

Het belang van beeldvorming

Vandaag hebben wij verschillende media waar wij onze informatie te pakken krijgen en op de hoogte worden gesteld van wat er allemaal in de wereld gebeurd. We kunnen nu ook met gemak te pas en te onpas onze mening online gooien over alles en iedereen. In de koloniale periode was dit een stuk beperkter. Foto’s en filmbeelden waren het communicatiemiddel, propagandabeelden werden verspreid via stripverhalen, koekendozen, verzamelkaarten, zelfs op de bouillonblokjes. Op die manier toonde men een gemanipuleerd beeld hier in België, want de blanke persoon werd altijd afgebeeld als de goede helper die de ‘wilde’ Congolezen hielp evolueren. De Congolezen werden dan weer afgebeeld als die ‘hulpeloze stakkers’, die geheel onbeschaafd waren en goede manieren moesten leren. Ook vandaag zien we nog beelden die beïnvloed worden door die tijd, denk maar aan #No More Monkey Business, die Dalila Hermans creëerde en in opspraak kwam na het zien van een Suske en Wiske stripverhaal waarin een zwarte jongen afgebeeld werd als een aap.

Door de media krijgen wij vandaag de dag nog altijd een vertekend beeld van Afrika. Wanneer Afrikaanse landen in beeld gebracht worden gaat het veelal over oorlog, armoede, hulpeloze mensen en ziekte. De focus licht op het anders-zijn. Zelden krijgen wij een beeld te zien van grote steden met moderne infrastructuur of initiatieven die van de Afrikaanse bevolking zelf komen. Nog steeds krijgen wij het beeld van de goede, hulpvaardige blanken die de zwarten gaan helpen. Daarmee wil ik niet zeggen dat deze initiatieven niet mooi, nuttig of goed bedoeld zijn, maar door enkel deze kant van Afrika te laten zien wordt er een stereotiep beeld gecreëerd. Dit stereotype beeld wordt dan op zijn beurt geprojecteerd op mensen met migratieachtergrond in onze eigen samenleving.

Als blanke persoon staan we er niet echt bij stil, maar door recente gebeurtenissen sta ik er voor mezelf meer en meer bij stil. ‘White Privilege’. Witte personen hebben maatschappelijke voordelen vergeleken met mensen met een andere huidskleur. We staan er niet bij stil, we staan er zelf niet bij stil dat we wit zijn. Wit is de norm, wit is normaal. We hebben het privilege om onze huidskleur niet in vraag te moeten stellen. Dit besef is er bij mij de laatste weken als een bom ingeslagen. Dit is één van de erfenissen van ons koloniaal hoofdstuk. In de media zijn witte mensen oververtegenwoordigd. Mensen met Afrikaanse herkomst ervaren dan weer te weinig vertegenwoordiging. Hierdoor hebben zwarte kinderen minder rolmodellen dan witte kinderen. Dit is een probleem, want herkenning van jezelf in mediafiguren is erg belangrijk door de rol die media speelt in onze samenleving.

Ons “Verleden”

Het woord ‘verleden’ zet ik bewust tussen aanhalingstekens, want de impact van het koloniaal verleden heeft nog steeds een negatieve nasmaak op het heden. Zelf gebruik ik liever ‘hoofdstuk’ als benaming, want wij hebben dan wel geen kolonie meer, maar de gevolgen zijn er nog steeds ingebakken. Dit behoort nog steeds tot ons boek van de kolonisatie, vandaag lezen wij nog altijd dit boek. We zitten alleen op een andere bladzijde, in een ander hoofdstuk van datzelfde verhaal. Racisme is geen probleem van het verleden, ons verleden is de aanleiding voor ons hedendaags dagdagelijks, structureel of institutioneel racisme. Daarnaast bestaat er ook zoiets als neokolonisatie. Deze term verwijst naar exploratie van vroegere koloniale gebieden. Een voorbeeld hiervan zijn de rijke multinationals die de lokale bevolking in dienst nemen tegen een laag loon en vaak ook niet vies zijn van kinderarbeid. Zo genieten wij in het “rijke westen” van bijvoorbeeld goedkopere kledij. Kijk maar eens binnenin je kledij waar het gemaakt werd en vraag je dan eens af door wie het gemaakt werd en in welke omstandigheden.

Uit een recent onderzoek van de Koning Boudewijnstichting, waarbij Congolese, Rwandese en Burundese Belgen het woord kregen, blijkt dat:

- Een groot deel van de groep de ervaring heeft aanzien te worden als vreemdeling.
- De meerderheid van de groep te maken krijgt met discriminatie, ongelijke behandeling of beledigingen wegens huidskleur of hun origine.
- Dat zij hoofdzakelijk deze discriminatie ondervinden op vlak van zoeken naar een woning, het zoeken naar een job, op school, tijdens hun studies of op de werkplek.

Dus stel jezelf de vraag: “Is de kolonisatie afgerond?”

Bronnen:

De Onzichtbare Oorlog

zaterdag 13 juni 2020

Ons Koloniaal “Verleden”