Jullie hebben er waarschijnlijk wel van gehoord. Velen onder
jullie zullen het misschien ook gezien hebben. Ik heb het over de reeks
‘Chernobyl’, die nog niet zo heel lang geleden te zien was op Canvas. Ook ik moest
dit absoluut gezien hebben. Het zijn deze ernstige gebeurtenissen die mij meest
intrigeren en nieuwsgierig maken. Er is een zekere drang om het te begrijpen en
dan vooral die menselijke kant. In dit blogbericht wil ik wat dieper ingaan
over wat er die nacht in 1986 en de dagen, zelfs weken erna gebeurde, zowel het
technische als het menselijke aspect.
Wat liep er mis?
De kerncentrale van Tsjernobyl, de trots van de Sovjet-Unie
en nu na meer dan 30 jaar na het ongeval een verboden zone. Hoe is dit alles
kunnen gebeuren? Tijdens die bewuste nacht van 26 april 1986, om 1u22, werd er
een testprogramma uitgevoerd voor reactor 4. Hierbij werd de automatische
beveiliging uitgeschakeld en 1 minuut later ook de stoomturbine. Hierdoor
vielen de koelpompen van de reactor stil en nam het vermogen van de reactor toe
in plaats van af. Het resultaat, een meltdown. Met andere woorden, de kern van
de reactor raakte oververhit en de brandstofelementen binnenin smelten.
Hierdoor ontstonden twee ontploffingen na elkaar. Je kan het vergelijken met wanneer
je gaspedaal van je auto komt vast te zitten en je steeds sneller en sneller
gaat tot je je motor opblaast. Na deze explosies was reactor 4 volledig
vernield. Het deksel van de reactor, die bestaat uit zwaar beton, was opgelicht
en lag scheef op het dak. De grafietblokken waarmee de kern van de reactor
opgebouwd was, stonden in brand.
 |
| Tsjernobyl reactor 4 |
Bij de kernramp van Tsjernobyl werden dus meerdere
menselijke fouten gemaakt. Toch was dit niet het enige probleem. Een onveilig
ontwerp van de reactor was mede de oorzaak voor het ongeluk en de snelle
verspreiding van radioactiviteit in de lucht. Zo worden in Amerika en Europa
andere reactortypes gebruikt dan de RBMK-reactoren die in Tsjernobyl en ook
vandaag nog gebruikt worden in sommige andere kerncentrales in delen van de
voormalige Sovjet-Unie en Rusland. Deze centrales zijn bijvoorbeeld niet
voorzien van een overkoepelend gebouw die de kernreactor volledig van de
omgeving isoleert. Daarnet vertelde ik dat de binnenkant van de kerncentrale
opgebouwd was uit grafiet. Grafiet is een moderator. Een moderator is een stof
dat in een kernreactor gebruikt word om neutronen te laten deelnemen in een
kettingreactie, waardoor er dus energie kan vrijkomen. Naast water en zwaar
water, is grafiet één van de meest gebruikte moderatoren. Dit levert wel
risico’s op aangezien grafiet brandbaar is, zoals duidelijk was bij de
Tsjernobyl ramp. Wanneer men water als koelmiddel in combinatie met een
grafietmoderator gebruikt, vergroot het veiligheidsrisico nog meer en dat is
dus ook het geval bij de RBMK-reactoren.
Het gevaar van straling: De evacuatie en de ontdekking
In 1970 werd de stad Pripjat gebouwd. Deze stad werd
speciaal gebouwd voor de arbeiders van de centrale, want de kerncentrales waren
de trots van de Sovjets, niets was te veel moeite om het de arbeiders zo
comfortabel mogelijk te maken. Tegen 1986 telde het stadje 50 000 inwoners
en werd Pripjat de grootste stad in de regio. Het was ook de stad die het
dichtst bij de centrale lag.
 |
| Evacuatiebussen Pripjat |
Het gebrek aan Communicatie
Het is geen geheim dat de eerste melding van het ongeval
niet van de Sovjetautoriteiten, maar van Zweedse onderzoekers kwam. Zij hadden
een grote radioactieve wolk opgemerkt in hun metingen, die door de wind in hun
richting kwam. En ook de bewoners rondom de centrale werden niet op de hoogte
gebracht. Zij werden niet of nauwelijks geïnformeerd over de gevaren van
straling en radioactiviteit. Jan Balliauw, Ruslandexpert en de maker van “In de
ban van Tsjernobyl” geeft dan ook als punt van kritiek over de serie, dat er
geen onderscheid gemaakt wordt tussen de begrippen “straling” en
“radioactiviteiten besmetting”. Zo is het voor de kijker ook niet duidelijk.
Daarom leg ik even uit wat straling is. Straling is overal,
een beetje is niet erg, veel is een probleem. Je kunt het niet zien, niet horen
of voelen. Het is een ‘silent killer’. Je hebt twee soorten straling, straling
dat bestaat uit deeltjes en gammastraling. Wanneer we het hebben over “radioactieve
besmetting” dan gaat dit over die deeltjes die niet goed doordringbaar zijn,
die botsen gewoon tegen je aan. Het zijn deze deeltjes die vrijkwamen bij de
ontploffing en door de wind als een radioactieve wolk over Europa trok. Deze
deeltjes kunnen dus heel erg ver vliegen en neerkomen op gewassen, dieren en
mensen. Daar kan je je tegen beschermen door je handen te wassen, groenten en
fruit goed te wassen, een mondmasker te dragen en binnen te blijven.
Een tweede soort straling zijn gammastralen die rechtstreeks
van de kernreactor komen. Dus wanneer men het over stralingsziekte heeft bij de
brandweerlui die als eerste ter plekke waren, gaat het over het effect deze
gammastralen. In tegenstelling tot de radioactieve deeltjes die in een
radioactieve wolk vormden en zich ver konden verspreiden, geeft de
gammastraling na 2km al een nul effect. Deze straling is heel gevaarlijk omdat
het bijna overal doorheen komt, hiervoor heb je al lood of beton nodig om ons
te kunnen beschermen. Gammastralen gaan dus doorheen je lichaam, maar als je
net zo’n gammadeeltje hebt die tegen je DNA botst in je cel, dan gaat die cel
kapot en daar kan je uiteindelijk kanker of stralingsziekte door krijgen.
Vergelijking met het coronavirus
Je zou kunnen zeggen dat straling als het ware een
kunstmatig virus is, het is dan ook niet zo moeilijk om de link met het
coronavirus te leggen. Net als bij COVID-19 is er besmettingsgevaar bij
radioactieve deeltjes. Wanneer je Tsjernobyl en Pripjat wil bezoeken en dus in
de besmette zone komt, dan moeten daarna de kleren ontsmet worden omdat de
deeltjes op je kleren of je huid kunnen blijven hangen. Wanneer deze je lichaam
binnendringen is dit schadelijk. Wat dan weer een verschil vormt met corona is
dat besmetting door menselijk contact niet mogelijk is. Je kan het dus niet
doorgeven door te hoesten en te niezen zoals bij een virus.
Wanneer we terugdenken aan de serie, dan vraag je je
waarschijnlijk af waarom bijvoorbeeld Ljoedmila Ignatenko, de vrouw van de
brandweerman, niet bij haar man mocht. In de serie liet men constant blijken
dat het voor haar bescherming was, zodat zij niet besmet zou worden met het
virus. Dit strookt echter niet met de realiteit, want zoals ik al zei; Het is
niet besmettelijk. De reden waarom zij
niet bij haar man mag komen is niet omdat ze daarmee haar eigen leven in gevaar
brengt, maar net andersom, dat van haar man. Door de blootstelling aan
gammastralen liep hij stralingsziekte op. Zoals hierboven te lezen, maakt dit
soort straling cellen kapot, hierdoor is de man zijn immuunsysteem beschadigd.
Dus alle virussen en bacteriën die zij binnenbrengt, brengen het leven van haar
man in gevaar.
‘Chernobyl’ de serie: Feit en Fictie
Valeri Legasov
- - Valeri Legasov had een doctoraat chemie en was gespecialiseerd in anorganische verbindingen, maar niet in kernfysica. Hij werd door sommige bronnen gekozen omdat hij meteen beschikbaar was en dus niet door enige kennis van kernreactoren.
- - Hij werkte niet alleen, hij werd geholpen door tientallen wetenschappers om de schade van de ramp te beperken. Sommigen van hen kenden meer van kernfysica dan hem.
- - Hij nam net zoals in de serie al zijn memoires op met een bandrecorder.
- - In de serie pleegt Legasov zelfmoord op 26 april 1988 op hetzelfde tijdstip dat de reactor ontplofte. Dit klopt, hoewel het tijdstip echter een aardigheidje van de makers was.
Oelana Chomjoek
- - Oelana Chomjoek, gespeeld door de fantastische Emily Watson, is geen historisch figuur. Zij bellichaamt de tien andere wetenschappers die de rampen hielpen beperken met Legasov.
- - Oelana is een vrouw, hoewel de partijbureaucratie van de Sovjet-Unie volledig uit mannen bestond, waren er toch veel vrouwelijke wetenschappers en artsen.
- - Compleet ondenkbaar is wanneer ze zomaar binnenkomt op een vergadering van het politiebureau, het hoogst uitvoerende orgaan van de Sovjet-Unie. Dit is dus geheel onrealistisch.
- - Een ander aspect die niet realistisch is aan het personage Oelana, is dat iemand die werkt voor een instituut uit Minsk diepgaande kennis heeft over reactors in Tsjernobyl. Wetende dat de nucleaire industrie behoord tot het ministerie van Defensie binnen de Sovjet-Unie.
Ljoedmila Ignatenko
- - Ljoedmila ging mee met haar man Vasili, de brandweerman, naar een hospitaal in Moskou.
- - Het is niet zeker of het overlijden van haar baby komt door blootstelling aan straling komt. Onderzoek geeft aan dat radioactiviteit of straling de kans op miskraam niet of nauwelijks verhoogd.
- - Het aantal abortussen steeg uit angst voor misvormingen en afwijkingen bij de baby.
- - Het lichaam van Vasili Ignatenko en anderen werden inderdaad begraven in zinken kisten en bedekt met beton.
- - Ljoedmila hield de schoenen van haar man niet vast tijdens de begrafenis.
Vergadering in de bunker
- - De vergadering zoals je ziet in de banker tijdens de serie heeft nooit plaatsgevonden.
- - Brjoechanov (de directeur van de kerncentrale en baas van Parasjin de adjunct-directeur) was in het echte leven veel milder en geliefder onder zijn medewerkers dan wordt afgebeeld in de serie.
- - Ook Anatoli Djatlov (de ploegbaas van reactor 4) werd afgebeeld als de schurk van het verhaal, maar in werkelijkheid was dit niet zo zwart-wit. Hij was een streng persoon, maar het was geen onredelijke man. De kernreactoren waren gebrekig en de veiligheidscultuur was niet zo strikt. Aldus Jan Balliauw.
- - Djatlov werd nooit de vol gescholden.
De vrijwillige duikers
- - Men was inderdaad bang voor nog een explosie.
- - Het klopt dat er drie duikers werden ingezet om de kleppen open te zetten.
- - De duikers waren geen vrijwilligers, zij kregen de opdracht om de taak uit te voeren. Dit bevestigd ook Aleksej Ananenko, één van de drie duikers, tijdens een interview met Jan Balliauw in ‘In de ban van Tsjernobyl’.
- - De drie mannen droegen geen duikershelmen, maar mondmaskers. Ze konden dus ook nog gewoon met elkaar communiceren.
- - Het applaus en de fles vodka zijn verzonnen door de makers van de serie.
- - Twee van de drie duikers leeft vandaag nog. Baranov en Bespalov hebben na de ramp nog 20 jaar gewerkt in Tsjernobyl. Baranov overleed in 2005.
Stralingsziekte
- - Huidverkleuring kunnen optreden door gammastraling, maar dit is pas het geval twee weken na de blootstelling. Het is zo dat onze huid om de 14 dagen vernieuwd, maar straling door deeltjes remt dit af. Je oude huidcellen breken af, maar er komen geen nieuwe in de plaats. Na twee weken zal de onderlaag van de huid blootliggen en kan er geen vocht meer door de huid. Wat we zagen in de serie was dus mogelijks het effect van een combinatie van de twee soorten straling.
- - De bloedingen zijn niet realistisch, ze kunnen optreden, maar dan gaat het over inwendige bloedingen.
Poedelnaakte mijnwerkers
- - De naakte mijnwerkers is een overdrijving. Dat er kledingstukken werden uitgedaan klopt, maar hoeveel mijnwerkers dit deden en hoeveel laagjes uitgedaan werden is niet duidelijk.
- - De opdracht die de mijnwerkers moesten uitvoeren is historisch correct.
- - Hoeveel van hen stierven is geen uitsluitsel over. Hoe dan ook gaat het hier niet over stralingsziekte, maar over de gevolgen van straling op lange termijn.
Robots in Chernobyl
- - Het gebruik van robots voor het opruimen van het dak klopt.
- - De machine die werd ingezet begaf het inderdaad door de hoge straling.
- - Het klopt dat 40 000 mannen werden ingezet voor het opruimen van het dak die elk maar 90 seconden puin mochten ruimen. Op die tijd kregen ze de maximale hoeveelheid straling voor hun hele leven.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten